ولایت پروان به مساحت 5974 کیلومتر مربع می باشد که با جمعیت 620.900 نفر ،یکی از 34 ولایت افغانستان است. پروان از 10 ولسوالی که شامل 1322 قریه می‌شود، تشکیل شده است. ولایت پروان از شمال با ولایت بغلان، از شرق با ولایت کاپیسا، از جنوب با ولایت‌های کابل و وردک و سرانجام از سمت غرب با ولایت بامیان مرز مشترک دارد.
پروان از ولایت‌های مرکزی افغانستان است و برخی مناطق هزارستان را نیز در بر می‌گیرد.قسمت‌هایی از ولایت پروان مانند بگرام از قدمت تاریخی قابل توجهی برخوردار می‌باشد. نفوذ فرهنگی پایتخت تا مناطقی از ولایت پروان ادامه می‌یابد. ویژه نواحی دشت شمالی و شهر چاریکار تحت تأثیر آن هستند.
موقعیت جغرافیا ولایت پروان
بیشتر وسعت و نفوس پروان در درهٔ غوربند و شاخه‌های آن قرار دارد. اما نواحی شرقی به واسطهٔ قرار گرفتن در شاهراه کابل به مزار شریف و نزدیکی به پایتخت از توسعه و تسهیلات بیشتری برخوردار گردیده‌است. درهٔ سالنگ، درهٔ غوربند، درهٔ ترکمن و سرخ و پارسا به همراه دشت سرسبز شمالی از نقاط دارای طبیعت زیبا در این ولایت هستند. با ساخت جاده دره غوربند تا کوتل شیبر مسیر شمال و جنوب این ولایت تسهیل می‌شود.
مساحت ولایت پروان از سوی یک تعداد منابع در حدود 5715 کیلومتر مربع و تعداد نفوس آن در حدود 6000 هزار تن تخمین شده؛ اما تعدادی منابع دیگر نفوس و مساحت این ولایت کم و زیاد از این رقم می‌دانند. مجموعهٔ قریه‌های این ولایت به 1322 می‌رسد.گل غوندی یکی از ساحات مشهور و تفریحی در مرکز این ولایت می‌باشد که گل ارغوان آن از سوی شاعران ستوده شده و مردم از کابل و سایر ولایات در فصل بهار در آنجا جمع و تفریح می‌نمایند. سالَنگ که راه مواصلاتی شش ولایت شمالی و شاهراه ولایات شمال شرقی می‌باشد؛ از تونل دو و نیم کیلومتره می‌گذرد.
این ولایت در حدود 75 هزار هکتار زمین‌های زراعتی دارد که انگور، کشمش، توت، گندم، کچالو (سیب زمینی)، جوار و لوبیا از حاصلات مهم آن می‌باشد. همچنان توت و انگور پروان از شهرت خاص برخوردار است.گیاهان مختلف در مناطق مرکزی این ولایت کاشته می‌شود که تعدادی آن برای فروش به بازارهای کابل عرضه می‌شود.
برخی بیشتر باشندگان ولسوالی‌های سرخ پارسا، شیخ علی، سیاه گرد، شینوار و کوه صافی مالدار می‌باشند. تعدادی زنان در ولسوالی‌های جبل السراج، سالنگ، سیدخیل، بگرام و شهر چاریکار مصروف رب‌سازی بادنجان و آچار می‌باشند و همچنان بانجان رومی، پیاز و مرچ نیز می‌فروشد.
معادن زغال‌سنگ در تیخان سیاگرد و سرخ پارسا، معادن مس در درهٔ ترکمن سرخ پارسا، معادن سرپ و جست در سرخ ولسوالی سرخ پارسا، معادن سنگ‌های گرومیت در مناطق مختلف کوه صافی، معادن طلا در منطقه جرخشک و معادن سنگ مرمر در ولسوالی سالنگ این ولایت وجود دارد.
استخراج این معدن ذعال سنگ ادامه داشت؛ اما اکنون کار آن متوقف گردیده و برای استخراج به داوطلبی گذاشته شده‌است. معادن مرمر در سالنگ و معادن سنگ گرومیت نیز در ولسوالی کوه صافی به داوطلبی گذاشته شده؛ اما معادن متباقی تحت بررسی‌ها قرار دارد و تاکنون به داوطلبی گذاشته نشده‌است.
ولایت پروان از چهار رودخانه (دریا) آب می‌گیرد که عبارت‌اند از:
دریای پنجشیر
رود پنجشیر یا دریای پنجشیر یکی از رودهای بزرگ افغانستان است که در ولایت پنجشیر افغانستان قرار دارد که از میان دره پنجشیر در شمال شرقی افغانستان و از ۱۵۰ کیلومتری شمال کابل می‌گذرد. شاخۀ فرعی این رود، رود غوربند است که از ولایت پروان گذشته و در ۱۰ کیلومتری شرق چاریکار به رود پنجشیر وصل می‌شود.
رود پنجشیر از میان کوه‌های هندوکش به سمت جنوب سرازیر شده و در شهر سروبی به رود کابل می‌ریزد. در دهۀ ۱۹۵۰ میلادی سدی بر روی رود پنجشیر در نزدیکی سروبی ساخته شد تا مقداری از آب این رود را به رود کابل منتقل کند.
دریای سالنگ
دریای غوربند
دریای شتل
دریاهای سالنگ، پنجشیر، غوربند، شتل و باریک آب از آب‌های پروان سرچشمه می‌گیرد. همچنان دریای دیگری به نام دریای «باریک آب» از سمت جنوب غرب وارد وادی پروان می‌گردد اما این دریا آب موسمی دارد و دائم فعال نمی‌باشد.
دره بَگرام
گردنه سالنگ
تونل سالنگ
ولسوالی‌ها
شهرستان (ولسوالی)های زیر در ولایت پروان قرار دارند.
| وُلُسوالی جمعیت | (سال ۲۰۱۳) | توضیحات |
| بگرام | ۱۰۰٬۸۰۰ | بیشتر تاجیک و پشتون |
| چاریکار (مرکز) | ۱۷۱٬۲۰۰ | تاجیک و پشتون و هزاره |
| سیاگرد | ۹۴٬۱۰۰ | بیشتر تاجیک و پشتون |
| جبل‌سراج | ۶۲٬۱۰۰ | بیشتر پشتون‌ها (طایفه صافی) |
| کوه صافی | ۳۰٬۲۰۰ | بیشتر تاجیک‌ها |
| سالنگ | ۲۵٬۳۰۰ | بیشتر پشتون و تاجیک |
| سیدخیل | ۴۴٬۳۰۰ | بیشتر پشتون و تاجیک ولایت پروان |
| شیخ‌علی | ۲۴٬۰۰۰ | دو سوم جمعیت به طایفه‌های دایی‌کلان و نایمان از شاخه هزاره‌های شیعه شیخ‌علی تعلق دارند. یک‌سوم جمعیت از طایفه‌های کرم‌علی و قارلوق از شاخه هزاره‌های شیخ‌علی اما سنی‌مذهب هستند. جمعیت کوچکی از سادات نیز در این شهرستان نشیمن دارند. سید حسین انوری از این گروه است. |
آمار مردم ولایت پروان
بر اساس آمار وزارت انکشاف دهات افغانستان در حدود سه چهارم 73٪ نفوس استان پروان در دهات و یک چهارم 27٪ آن در شهرها زندگی می‌کنند. زبان‌های رایج فارسی و پشتو می‌باشد.تاجیک‌ها، هزاره‌ها، قزلباش‌ها و پشتون‌های میدان وردک که اخیراً به این ولایت آمدند، در این منطقه زندگی می‌کنند.
باشندگان پروان تقریباً در سه ناحیه تقسیم گردیده‌اند. مناطق شرقی و درهٔ سالنگ اکثراً تاجیک‌ها ساکن هستند و در مناطق مرکزی ولایت مانند شینواری و سیاه‌گرد اکثر جمعیت آن را پشتون‌ها ساخته‌اند و در نهایت مناطق غربی، هزاره‌نشین است. در کل ولایت نسبت فارسی‌زبانان به پشتوزبانان 5 به 2 است.
جمعیت این استان از اقوام تاجیک، هزاره، پشتون و پشه‌ای‌ها تشکیل شده؛ اما اکثریت شان تاجک و هزاره است. افراد مربوط قوم پشه یی نیز در قریهٔ (پشان) مرکز پروان سکونت دارند. در ولسوالی کوه صافی تنها پشتون‌ها، در سالنگ تنها تاجک و قوم هزاره در ولسوالی‌های سرخ پارسا و شیخ علی پروان سکونت دارند؛ اما باشندگان مناطق دیگر این ولایت مشترکاً از اقوام پشتون، تاجک و هزاره تشکیل شده‌اند.
استان پروان همچنین دارای جمعیتی از کوچ‌نشینان (کوچی‌ها) است که تعداد آن‌ها در فصول مختلف متفاوت است. در زمستان 30 هزار و 290 کوچی در استان پروان زندگی می‌کنند که 66 درصدشان در فواصل کم کوچ می‌کنند و 34 درصد دیگر کوچ طولانی دارند. در تابستان، کوچی‌ها از لغمان، کاپیسا، بغلان و به میزان کم از کابل، ننگرهار و کنر به ولایت پروان مهاجرت می‌کنند. جمعیت کوچی‌ها در تابستان 121٬517 نفر است.
قدمت ولایت پروان
سکونت انسان‌ها در استان پروان به دوران‌های ما قبل تاریخ برمیگردد. به سبب قرار گرفتن این استان در مسیر راه ابریشم و داشتن طبیعت سبز و پرآب، این منطقه در درازای تاریخ از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار بوده‌است.اسکندر مقدونی نیز در سال 329 پیش از میلاد شهر چاریکار / در بعضی روایات بگرام / را پایتخت امپراتوری شرقی خود ساخت که شهر چاریکار یا چاره-کار به سبب موجودیت بازار مرکزی به این نام مشهور شده‌است.
استان پروان در دوره کوشانی اهمیت پیدا می‌کند چنانچه کنشکای کبیر برای اولین بار شهر بگرام را به عنوان پایتخت تابستانی امپراتوری کوشانی اعلام کرد.در دوره ساسانیان پروان جزئی از این امپراتوری بود و در دوره حمله اعراب پروان در سال 792 میلادی توسط اعراب مسلمانان فتح شد.
در سال 1221 میلادی پروان زیر هجوم مهاجمان مغول به رهبری چنگیزخان قرار گرفت و جنگ سختی میان مغول‌ها و خوارزمی‌ها به رهبری جلال الدین خوارزمشاه درگرفت که مغولان به شکست مواجه شدند. ولایت پروان در درازای تاریخ در مساحت‌های گوناگون زیر قلمرو امپراتورهای مختلف مثل هخامنشیان، یونانیان، اشکانیان، ساسانیان، خوارزمشاهیان، تیموریان، مغولان و درانی‌ها قرار داشته که دوره‌ای متفاوتی را پشت سر گذاشته‌است.
شهرهای بگرام و کاپیسا در استان پروان و در دو سوی رودخانه پنجشیر مهد تمدن بشری است. امروزه آثاری تاریخی از دوره کوشانی در بگرام و تپه عبدالله و برج کاپیسا باقی مانده‌است.پروان در جنگ‌های افغان-انگلیس صحنه نبردهای مهم میان نظامیان برتانیایی و افغان بود که چندین بار سبب شکست مهاجمان انگلیسی شده‌است.
در تاریخ معاصر افغانستان پروان یکی از مناطق مهم برای نظامیان شوروی و نظامیان آمریکایی بوده‌است.پایگاه نظامی بگرام در این استان و در شهرستان بگرام قرار دارد.
نامداران
1- مبارزین جنگ‌های ضد استعمار بریتانیا:
– میر مسجدی خان کوهستانی از قریهٔ دهقاضی جنوب چهاریکار مرکز ولایت پروان
– محمد عثمان خان پروانی
– محمد اعظم خان تتمدره یی
2- شخصیت‌های علمی و فرهنگی و نظامی:
– خلیل‌الله خلیلی متولد شهرستان جبل السراج، غلام سرشار شمالی شاعر، نویسنده و روزنامه‌نگار- اهل چهاریکار
– عبدالغفور رحیل دولتشاهی، شاعر، مؤلف، نویسنده و از آموزگاران نامدار کشور متولد ولسوالی بگرام
– لیلا صراحت روشنی متولد شهر چاریکار، محمد افسر رهبین شاعر و نویسنده نام‌آور و مترجم کلیات اردوی علامه اقبال به زبان پارسی دری و به گونه منظوم.
– جنرال میر طهماس رووف، استاد دانشگاه نظامی کابل
– جنرال بابه جی خان- اهل چاریکار از نظامیان برجسته و پرسابقه و رئیس تشکیلات نظامی وزارت دفاع (دوران حکومت‌های شاهی و جمهوری)
– همچنان اشخاص دیگری چون صادقی پروانی می‌توان نام برد. از جمله نامداران معاصر می‌توان از احمد شاه مسعود قهرمان افسانه‌ای جنگ‌های پارتیزانی (چریکی) نام برد که او نیز در قریه جنگلک شهرستان بازارک استان پنجشیر (استان پنجشیر یکی از شهرستان‌های استان پروان تا پیش از حکومت حامد کرزی بود) متولد گردیده‌است.
اقتصاد ولایت پروان
کشاورزی
داشتن آب‌وهوای مناسب و قرار گرفتن ولایت پروان در مسیر شاهراه مرکز و شمال و همچنین نزدیکی با کابل نیز، از مزیت‌هایی است که پروان را در راستای انکشاف و بهبود زراعت امیدوار می‌سازد. همچنین این ولایت دارای چهار لابراتوار برای کشت انساج نباتی دارد.
در سال‌های اخیر در ولایت پروان پنج هزار و ۷۷۱ جریب باغ جدید میوه‌جات از طریق پروژه ملی باغداری و مالداری احداث گردید. ساحه کشت و تولید سبزیجات نیز بیشتر شده که در مارکیت‌های داخلی به فروش می‌رسد. پیاز و بادنجان رومی ولایت پروان به گونه‌ی وسیع همه ساله به پاکستان صادر می‌گردد.
گندم
برپایه آمار رییس زراعت، مالداری و آبیاری ولایت پروان، سطح تولیدات فی واحد زمین گندم نسبت به 10 ساله گذشته 30 درصد افزایش یافته است و باغ‌هایی که قبلاً از آن به شکل سنتی استفاده می‌شد، حالا به شکل تجارتی بهره برداری میشوند.
انگور
پروان از عمده‌ترین تولید‌کننده‌ی انگور و کشمش در کشور به شمار می‌رود. باغ‌های انگور این ولایت به سیستم چیله‌ای ساخته شده است و قرار است یک سردخانه یک‌هزار و ۵۰۰ تُنی برای نگهداری آن ساخته شود.
کشمش
طی سال‌های اخیر ۴۷۴ کشمش‌خانه در این ولایت ساخته شده است که کیفیت تولید کشمش سبز را بهتر نموده است.
دامداری
دامداری نیز یکی از عمده‌ترین بخش‌ها است که طی سال‌های اخیر در ولایت پروان رشد قابل ملاحظه‌ای داشته است. سالانه بیشتر از یک‌هزار و ۴۰۰ تُن گوشت مرغ در این ولایت تولید می‌شود.
نسل گاوهای محلی نیز در حال اصلاح است و همه ساله بیش از سه‌هزار گاو محلی تحت پروسه القاح مصنوعی قرار می‌گیرد و پنج مرکز جمع‌آوری شیر نیز ساخته شده که هریک، روزانه ظرفیت جمع‌آوری دوهزار لیتر شیر را دارد.این ولایت مراکز تست بیماری‌های حیوانی و نباتی دارد که به منظور خاک‌شناسی و همین‌طور القاح مصنوعی حیوانات خانگی تاسیس شده است.
صنعت
اولین فابریکه نساجی در افغانستان بنام فابریکه نساجی گلبهار در سال 1332 به سرمایه عبدالمجید زابلی، قسماً سهم دولت و کمک کشور جرمنی در جوار دریای پنجشیر ساخته شد. در آن وقت تقریباً 15000 نفر کارگر در این فابریکه مشغول کار بودند.
محصولات این فابریکه به میلیون‌ها متر نسج شامل فرش، پتو (کمپل)، تکه‌های لباس، پارچه‌های پشمی، نخی و ابریشمی می‌شد که به بیرون از افغانستان به ویژه به آلمان نیز صادر می‌شد.
فابریکه سمنت جبل السراج در سال 1337 با تولید 100 تُن در یک شبانه روز تأسیس گردید و تا سال 1375 فعالیت مؤثر اقتصادی داشت. بعد از جنگ‌های داخلی در افغانستان فعالیت آن متوقف شد و در سال 1395 خورشیدی دوباره به فعالیت آغاز کرد و اکنون در هر شبانه روز 10 تُن تولید دارد.
انرژی
اولین بند برق آبی (اولین فابریکه تولید برق در سطح کشور) در سال 1290 توسط مهندسان انگلیسی طرح‌ریزی شد و در سال 1293 کار آن آغاز و بالاخره در سال 1300 به بهره‌برداری سپرده شد. این بند برق دو توربین به‌شکل افقی دارد که ظرفیت مجموعی آن‌ها به 1500 کیلو وات می‌رسد. از برق تولید شده درین فابریکه برای برق‌رسانی به فابریکه سمنت جبل السراج و فابریکه نساجی گلبهار استفاده می‌شد. همچنان یک خط ولتاژ بلند برای برق‌رسانی به شهر کابل نیز از آنجا به کابل انتقال داده شده بود.
ترابری
اولین و بزرگترین تونل در افغانستان تونل سالنگ است که به طول 2٬7 کیلومتر شمال کوه هندوکش را با جنوب آن وصل می‌کند. این تونل در ارتفاع 3950 متر از سطح دریا قرار گرفته‌است. کار ساخت این تونل در سال 1337 آغاز و پس از ۶ سال در سال 1343 ختم گردید.
با احداث این تونل راه اتصال شمال افغانستان به جنوب آن تا 110 کیلومتر کوتاه‌تر شد. از جمله صنایع مهم درین استان صنعت چرمگری، چاقو سازی، مسگری و آهنگری از زمان‌های دور درین ولایت مروج است. محصولات کشاورزی آن شامل انگور، توت، گردو (چهارمغز)، بادام، کشمش، زردآلو، شفتالو، گندم، ذرت (جواری) و غیره می‌باشد که انگور و توت آن بیشتر مشهور است.
فرهنگ
در عرصه علم و دانش مردمانی در پروان تولد یا پرورش یافته‌اند که می‌توان از ابو حنیفه (80–150 هجری قمری/699–767م) نام برد که پیشوای فقهی و کلامی یکی از چهار مکتب اهل تسنن است. متولد کوفه در عراق امروزی می‌باشند. اما به تأیید کلیه مناقب نویسان- چه حنفی و چه غیر حنفی پدران او پارسی و اهل کابل بوده‌اند. ابوحنیفه نعمان بن ثابت بن زوتی بن مرزبان. به این ترتیب او از نسل سرداران نظامی پارسی پیش از اسلام بوده‌است.
اولین سینما نیز در شهر چاریکار در دوران حکومت شیر علی خان در شهر چاریکار تأسیس شد که تا چند سال پیش نیز فعالیت داشت و بنام سینمای چاریکار یاد می‌شد.
نتیجه گیری:
ولایت پروان یکی از ولایت های زیبای کشور افغانستان است و آب و هوای بسیار خوب و نیز مکان ها زیبایی در این ولایت وجود دارد.به امید کشوری آباد و ایجاد صلح و امنیت در افغانستان.
