ابوریحان بیرونی دانشمند و ریاضی‌دان، همه چیزدان، ستاره شناس، تقویم شناس، انسان شناس، هند شناس، تاریخ نگار، گاه نگار و طبیعی‌دان در سدهٔ چهارم و پنجم هجری است. بیرونی را از بزرگ‌ترین دانشمندان مسلمان و یکی از بزرگ‌ترین دانشمندان فارس تمام دوران می دانند. او به زبان‌های خوارزمی، فارسی، عربی، و سانسکریت مسلط بود و با زبان‌های یونانی باستان، عبری توراتی و سُریانی آشنایی داشت. بیرونی یک «نویسندهٔ بی‌طرف» در نگارش باورهای مردم کشورها بود.
وی در 3 ذیحجه 362 قمری در خوارزم متولد شده و 25 سال در همانجا زندگی کرد و به یادگیری علوم العربیه (فقه و الهیات اسلامی، زبان عربی و غیره) و علوم العجمیه (به خصوص علوم یونانی، ریاضیات، نجوم، طب و غیره) مشغول بود. بیرونی در این دوره از زندگی اش با ابن سینای نوجوان که 7 سال از وی کوچک تر بود مکاتبه و تبادل نظر داشت که برخی نامه هایشان در ربط با فلسفه طبیعی ارسطو و فلسفه مشاء باقی مانده است.
بیرونی به دلیل اوضاع نابسامان سیاسی در خوارزم به بخارا و از آن جا به گرگان رفت ، سپس به ری آمد. در این مدت تالیفات بسیاری را نوشت. و سپس 3 دهه پایانی عمرش را در دربار سلطان محمود، سلطان مسعود، مودود و عبدالرشید سپری کرد و همان جا درگذشت.
بیرونی به صورت دائم مشغول رصد آسمان و ستارگان بود. همچنین در نظر داشت قطر زمین را با استفاده از اسطرلاب اندازه گیری کند.
بیرونی از گردش زمین به دور خودش آگاه بوده که در آثارش به وضوح به ثبت رسیده است.
ابوریحان بیرونی در کتاب «الاسطرلاب» روشی برای محاسبهٔ شعاع زمین ارائه می‌کند (بوسیله افت افق وقتی از ارتفاعات به افق نگاه می‌کنیم). بعدها در کتاب «قانون مسعودی» ابوریحان عملی کردن این روش توسط خود را گزارش می‌دهد.
بیرونی در فصل ۴۷ کتاب تحقیق ماللهند تلاش می‌کند که از دید یک طبیعی دان به توضیح این که چرا نزاع های مهاباراتا «باید رخ می‌داد» بپردازد. او در آن کتاب به توضیح روندهای طبیعی و از جمله نظرات زیست‌شناختی مربوط به تکامل (فرگشت) می‌پردازد. برخی از اندیشمندان نظرات بیرونی را با داروینیسم و انتخاب طبیعی قابل قیاس می‌دانند.
او سپس به این اصل موجودات زنده اشاره می‌کند. «هنگامی که گروهی از گیاهان یا جانوران دیگر تغییری در ساختمانشان رخ ندهد و گونه ویژه نامیرایی را به‌وجود آورند، اگر یکایک اعضای این‌گونه‌ها به جای آنکه تنها به دنیا بیایند و از بین بروند، به زاد و ولد بپردازند و چندین بار، چندین موجود همانند خود را به وجود آورند، به زودی تمام دنیا از همان یک گونه گیاهی یا جانوری پر خواهد گشت و آن‌ها هر قلمرویی که بیابند تسخیر خواهند کرد».
بیرونی سپس به تشریح انتخاب مصنوعی می‌پردازد: «کشاورز زرع خود را برمی‌گزیند و تا جایی که می‌خواهد به کشت و زرع آن می‌پردازد و آنچه را که نمی‌خواهد ریشه‌کن می‌کند. جنگل دار شاخه‌هایی که به نظرش برگزیده هستند را نگه می‌دارد و سایر شاخه‌ها را میبرد. زنبورها افرادی از گروه را که تنها می‌خورند ولی کاری برای کندویشان نمی‌کنند، می‌کشند . طبیعت به شیوه‌ای مشابه عمل می‌کند، ولی در تمامی شرایط رویکردش در مورد همه یکسان است. او اجازه نابودی برگ و میوه را می‌دهد و بدین طریق جلوی آن‌ها را برای تولید آنچه هدف نهاییشان است می‌گیرد. طبیعت آن‌ها را نابود می‌کند تا جایی برای دیگران باز نماید».
ابوریحان بیرونی ترازویی برای اندازه‌گیری وزن مخصوص جامدات و نیز تعیین مقدار طلا و نقره در اجسام مرکب اختراع کرد. این ترازوی دقیق برای این اندازه‌گیری‌ها به کار گرفته می‌شد. چگالی‌سنج از دیگر اختراع‌های او می‌باشد.
سایر اختراع‌های ابوریحان بیرونی:
بدست‌آوردنِ سینوس یک‍درجه
قاعده تسطیح کره و ترسیم نقشه‌های جغرافیایی
چاه آرتزین؛ این کشف را به موسیوزله منسوب کرده‌اند اما در واقع از اکتشافت ابوریحان بوده و سال‌ها پیش در کتاب آثارالباقیه آمده بود.
حرکت خاصه وسطی خورشید
خاصیت فیزیک الماس و زمرد
جزر و مد رودها و نهرها
چشمه‌های متناوب
اشکال هندسی گُل‌ها و شکوفه‌ها
امکان خلأ
کیفیت و چگونگی ساختن عسل توسط زنبور عسل
رصد خسوف و کسوف
مقدار حرکت دوری ثوابت
تحقیق در تأسیس دولت ساسانیان
اطلاعات دقیق و کشف سلسلهٔ هخامنشیان
تصاعیف خانه‌های شطرنج
ساختن کره جغرافیایی
ساختن آلات و افزارهای رصدی همانند سه میله، شاغول …
طرح نظریاتی درباره وجود قاره آمریکا
مقبره ابوریحان بیرونی در غزنی
شاید باورش سخت باشد اما مقبره این دانشمند بزرگ ، در خطر نابودی کامل قرار دارد و همانطور که در تصویر زیر مشاهده می کنید مخروبه ای از آرامگاه وی در غزنی موجود است و مسئولین افغان هیچ توجهی به بازسازی و مرمت این مقبره نمی کنند.
خانقاه پدر مولانا و آرامگاه ابوریحان بیرونی در دست مرمت
